Šta se to desilo u Italiji
Posle serije snažnih potresa koji su pogodili Italiju, javila se određena zabrinutost da bi tako nešto moglo da se desi i kod nas. Kraljevački zemljotres nije bio tako davno, tako da su sećanja na njega još sveža, a to dodatno hrani sumnju i strah. Dakle, ima li mesta strahu? Nema, ali... To ali je iz dva razloga. Prvi razlog je taj što se nalazimo u području kome nije strano da se par puta u veku dobro zadrma. Na svu sreću, to se dešava u našem neposrednom komšiluku pa mi osetimo samo deo tih potresa. Drugo ali je; Poznato je da zemljotres nikada nije ubio ni jednu osobu na svetu. To uvek rade loše građeni objekti. Dosta jači potresi u Japanu ne izazivaju skoro nikakvu štetu, a zrtava ima vrlo retko. To je jer su japanski propisi gradnje vrlo rigorozni, a kao posledica rigoroznih mera je to što sada u Japanu nemamo rušenja od potresa koji su i preko 7 stepeni po Rihteru.
Crne tačkice pokazuju istorijsku učestalost zemljotresa
Potres koji se desio 24.8.2016. u Italiji, koji je bio magnitude 6.2 stepena, doveo je do toga da tlo u Akumoliju i par teško pogođenih sela zemljotresom, potonulo oko 20 cm, pokazuju precizni satelitski snimci. Regija koja je visinski dislocirana zemljotresom je prikazana crvenom bojom. Podatke je prikupio japanski satelit Alos 2 koristeći tehniku InSAR, a objavio ih je Italy's National Institute of Geophysics and Volcanology (INGV). Oblast koja je potonula ima oblik kašike i prostire se u pravcu sever-jug u duzini od oko 20km. Alos 2 je 9.9.2015. godine napravio snimak oblasti, potom 24.8.2016., pa je njihovim uparivanjem dobijen podatak o kretanju tla nakon potresa. Karta kretanja tla se koristi za razvoj fizičkih i matematičkih modela o tome kako je došlo do zemljotresa.
Glavni udar je oslobodio energiju približnu energiji atomske bombe koja je bačena na Nagasaki
Zemljotres se dogodio u površinskom rasedu Apenina, palninskom lancu koji čine okosnicu Italijanske čizme. Ova oblast je poznata kao veoma kompleksna i geoloski aktivna regija jer se nalazi na mestu gde se nekoliko tektonskih ploca doslovno melju jedne izmedju drugih.
Prema USGS, glavni potres se desio na dubini od samo 10km u resedu koji se prostire od severozapada ka jugoistoku.
Dubina potresa je bila vrlo mala što objašnjava veliku razornu moć na relativno maloj površini. Hipotetički gledano, da je potres bio na dubini od 50km, postoji verovatnoća da bi šteta bila manja, ako ne i minorna. Plitki potresi se osećaku na manjim površinama i razorniji su jer svu oslobođenu energiju u hipocentru rasipaju na manjoj površini.
Epicentar je bio 10 km jugoistočno od Norsije. Najveorvatnije je došlo do istezanja tog dela tektonske ploče kao posledica podbijanja afričke tektonske ploče pod evoazijsku, pa su zato
centralni Apenini veoma seizmički aktivni. Apeninski planinski venac je nastao u periodu od Miocena do Pliocena kao posledica subdikcije ili podbijanja Jadranske ploče pod Evroazijsku ploču, odnosno kretanja Apeninskog poluostrva ka severoistoku. Tokom Kvartara formirao se rased duž planinskog venca, a takođe se, zbog kretanja Apenina preko Jadranske ploče, formirao i basen Tirenskog mora kao posledica istezanja tla. To nam jasno ukazuje na činjenisu da je pokretljivost tektonskih ploča u tom regionu dosta velika i da su zemljotresi ovakvog tipa očekivani.
Tipičan primer spoja dve tektonske ploče
Tektonske ploče na globalnom nivou
Na mestu potresa, Evroazijska ploča se kreće ka severoistoku brzinom od 24mm godišnje (podaci su po USGS).
Posle glavnog potresa, usledio pe pravi roj manjih potresa u oblasti koja je pogođena zemljotresom. Na donjoj animaciji se vidi elastično uvijanje i nagli trzaj tla kada sila naprezanja postane suviše jaka.
Usled geološke nehomogenosti tla, u zoni budućeg žarišta nastaju niz prethodnih manjih potresa (foršok), kao nagoveštaj druge faze, faze glavnog udara, u kojoj dolazi do potresa maksimalne snage. Nakon pojave glavnog udara (glavnog zemljotresa), prisutna je čitava serija manjih potresa (naknadnih zemljotresa – afteršok) i uspostavljanje novog stabilnog stanja u zoni hipocentra. Broj i intenzitet prethodnih i naknadnih seizmičkih aktivnosti, dakle aktivnosti pre i posle glavnog udara, približno su proporcionalni jačini glavnog zemljotresa. Zemljotresi velikog intenziteta koji se kvalifikuju kao katastrofalni, obično su praćeni prethodnom, glavnom i naknadnom seizmičkom aktivnošću koja može da traje više od godinu dana.
Veće zemljotrese obično prate specifične prirodne pojave, takozvani prekursori. Oni se javljaju u različitim vremenskim intervalima (nekoliko sati, dana, pa i meseci) pre pojave najjačeg zemljotresa. Indikator snažnog zemljotresa gotovo redovno predstavlja „roj“ slabijih potresa naročito učestalih nekoliko dana ili nekoliko časova pre glavnog udara. Neposredno pre glavnog zemljotresa dolazi do odsustvovanja slabijih potresa, da bi nakon njega došlo do manifestovanja novih „rojeva“ slabijih potresa.
| Datum | 6.0– | 5.0–5.9 | 4.0–4.9 | 3.0–3.9 | 2.0–2.9 | 1.0–1.9 | Total |
| 24 Avgust | 1 | 1 | 7 | 83 | 214 | 46 | 352 |
| 25 Avgust | 0 | 0 | 2 | 8 | 228 | 233 | 471 |
| 26 Avgust | 0 | 0 | 1 | 14 | 190 | 178 | 383 |
| 27 Avgust | 0 | 0 | 1 | 9 | 130 | 330 | 470 |
| 28 Avgust | 0 | 0 | 1 | 9 | 86 | 351 | 447 |
| 29 Avgust | 0 | 0 | 0 | 5 | 71 | 268 | 344 |
| 30 Avgust | 0 | 0 | 0 | 4 | 69 | 308 | 381 |
| 31 Avgust | 0 | 0 | 0 | 9 | 53 | 355 | 417 |
Tabelarni prikaz broja potresa u predelu najjačeg epicentra selektovani po danima i snazi
Rojenje potresa posle glavnog udara koji je prikazan crvenom bojom. Na primeru se jasno vidi delovanje afteršoka
Mapa afteršok potresa za 24. i 25. avgust
Crveno: glavni udar (mejn šok), Narandžasto: 4.0–5.9, Plavo: 3.0–3.9, Svetlo plavo: 0-2.9
Istorija potresa u ovom regionu
Norcia i Neapol imaju veoma bogatu istoriju zemljotresa. 1979. Godine epicentar je bio vrlo blizu Norcije sa magnitudom od 5.9 stepeni po Rihteru. Međutim, zahvaljujući dobrim istorijskim podacima, u mogućnosti smo da rekonstruišemo istorijsu aktivnost zemljotresa u ovom području u zadnjih 7 vekova. Tokom tog perioda, ovo područje je pogođeno sa najmanje 6 jakih potresa koji su pravili velika razaranja. Amatriče je teško oštećen u zemljotresu 1639, nekoliko decenija kasnije, 1703. je poginulo oko 10.000 ljudi. Potresi su bili reda od 6.2 – 6.7 stepeni po Rihteru. Broj žrtava je zastrašujuć jer, znajući da je u tom periodu na svetu živelo oko 500.000.000 stanovnika, 10.000 je 0,00002% ukupne svetske populacije. U današnjem vremenu to bi iznosilo oko 140.000 ljudi.
Italija i zapravo ceo mediteranski region je tektonski veoma aktivan zbog složene interakcije između Afričke i Evroazijske tektonske ploče koja je nastala pre oko 50 miliona godina i bila je direktno povezana sa zatvaranjem Tetisa. Sada Sredozemno more nazivamo i „savremeni Tetis“, jer se smatra njegovim ostatkom.
Najveće seizmičke aktivnosti srećemo duž Grčke obale, uz Severno Anadolijski rased u zapadnom delu Turske i Kalabri, subdukcione zone na jugu Italije. Lokalno srećemo vrlo brze konvergencije od 35mm/godišnje u predelu Grčke i zapadne Turske gde imamo subdikciju Mediteranske kore. Region Mramornog mora je između zone istezanja na zapadu i sabijanja na severnom delu od strane Anadolijske ploče ka istoku. Anadolijski severni rased se kreće istočno, brzinom od oko 23mm/godišnje, između Anadolijske mikro ploče i Evroazijske ploče. Kao rezultat toga, dolazi do zatvaranja mediteranskog basena, što je izazvano sudarom Afričke i Arapskih tektonskih ploča u jugoistočnoj Turskoj. Subdukcija Mediteranske ploče pod Tirensku ploču, dovodi do značajnog povećanja seizmičnosti oko Sicilije i južne Italije. Cela ova slagalica fragmenata tektonskih ploča dovodi do toga da imamo aktivne vuklane poput Etne i Santorinija.
U Mediteranskom regionu postoje pisani tragovi o seizmičnosti u zadnjih 20 vekova. Zemljotresi su pravili velike štete u celom regionu širom Grčke, Kipra, Sicilije, Krita, u delti Nila, severnoj Libiji i Iberijskog poluostrva. 1903. godine zemljotres u oblasi Kitere magntude 8.2 stepena, 1926. godine magnituda 7.8 stepeni, a oba su direktno vezana sa kretanjem tektonskih ploča u delu subdukcione zone. U periodu između 1939 i 1999 bila je serija razornih zemljotresa, svi magnitude 7+ stepeni i svi duž severnoanadolijskog raseda. Počevši od 1939. godine magnitude 7.8 stepena kod mesta Erzindžan na istočnom kraju severtnoanadolijskog raseda. M7.6 stepeni kod Izmita, koji se nalazi na zapadnom kraju raseda. Iako je seizmičnost relativno slaba duž severne obale Afričkog kontinenta, beležimo veoma jake zemljotrese od Maroka u zapadnom mediteranu do Mrtvog mora u istočnom delu. M7.3 je bio u El Asnam 1980. godine i bio je jedan od najjačih zemljotresa na Afričkom kontinentu u 20. veku.
Takođe, jaki zemljotresi u mediteranu su poznati po tome da mogu izazvati i cunamije koji prave velike štete. Jedan od jačih istorijskih zemljotresa u regionu Lisabona je bio 1.11.1755. godine, a snaga mu se neinstrumentarno procenjuje na oko 8 stepeni po Rihteru. Smatra se da je nastao u blizini AGFZ (Azores-Gigraltar rased) koji zapravo definiše razliku između Afričke i Evroazijske ploče na zapadnoj obali Maroka i Portugala. Zemljotres je značajan i po tome što je odneo veliki broj života, oko 60.000 ljudi i za stvaranje cunamnog talasa koji je sve zbrisao sa Portugalskih obala, uključujući i sam Lisabon.
Afričke i Evroazijske ploče na zapadnoj obali Maroka i Portugala. Zemljotres je značajan i po tome što je odneo veliki broj života, oko 60.000 ljudi i za stvaranje cunamnog talasa koji je sve zbrisao sa Portugalskih obala, uključujući i sam Lisabon.
1963. godine zemljotres u blizini Sicilije koji je bio snage 8 stepeni po Rihteru, napravio cunamni talas koji je uništio mnoge gradove duž istočne obale Sicilije.
28.12.1908. godine je dokumentovano najsmrtonosniji evropski zemljotres, koji je u kombinaciji sa cunamnim talasom, odneo od 60.000 do 120.000 života. Bio je kod Italijanskog mesta Mesina, a bio je 7.2 stepena Rihterove skale. U poređenju sa sadašnjim brojem stanovnika na Zemlji, tadašnji broj žrtava od 120.000 ljudi je ekvivalent od oko 2 miliona ljudi da sada nastrada od neke prirodne nepogode.
Čak i pored ovih uznemirujućih podataka o tektonskoj aktivnosti našeg bliskog komšiluka, nemamo razloga za bojazan jer smo na bezbednoj udaljenosti od svih gore pomenutih „vrućih“ žarišta, a i daleko smo od mora da bismo strahovali od cunamija.
Izvori:
USGS
INGV
Reuters
CNN
Pešić L.,2002: Opšta geologija (endodinamika)
Johnson, J.M., Y. Tanioka, L.J. Ruff, K. Sataki, H. Kanamori, and L.R. Sykes, 1994, The 1957 great Aleutian earthquake, Pure and Appl. Geophys., 142, 3-28.
Kanamori, H., 1977, The energy release of great earthquakes, J. Geophys. Res. 82, 2981-2987
Gates, Alexander E.; Ritchie, David (1. 1. 2009). Encyclopedia of Earthquakes and Volcanoes
PDE (Preliminary Determination of Earthquakes) Monthly Listing, U.S. Geological Suvery, Golden, CO.
Hteli ste da pitate nešto o zemljotresima?
KOJI TELESKOP DA KUPIM?
