<< Pomračenje Sunca

Nameće se pitanje kada dolazi do pomračenja Sunca. Logično je da to može biti slučaj samo kada se Mesec nađe između Zemlje i Sunca, tj. kada dospe u fazu mladog Meseca. Međutim, Mesečeva staza se ne nalazi u ravni ekliptike već tu ravan seče pod nekim uglom tako da Mesec najčešće prolazi iznad ili ispod Sunca (tj. iznad ili ispod ravni ekliptike) [drakonički mesec]. Da bi dakle došlo do pomračenja neophodno je da u fazi mladine Mesec bude u ravni ekliptike, tj. u jednom svom čvoru. Ali čvor nije uvek usmeren ka Suncu. On se u toku godine, u odnosu na Sunce pomera (ovde još ne mislimo na regresiju čvorova, koja označava kretanje čvorova u prostoru oko Zemlje, već prosto na kretanje čvorova u odnosu na Sunce usled kretanja Zemlje po putanji oko Sunca). Znači, da bi došlo do pomračenja potrebno je da Mesec stigne u jedan od čvorova (u ravan ekliptike) i da se taj čvor tog trenutka nalazi na zamišljenoj pravoj koja povezuje Zemlju i Sunce.

Međutim, Zemlja i Mesec nisu tačke u prostoru, već tela sa određenim dimenzijama, te do pomračenja dolazi i pre no što Mesec dospe u odnosni čvor. Dovoljno je da on bude blizu čvora i to sa bilo koje njegove strane, južno ili severno od ravni ekliptike. Koliko?

Mesečev prividni prečnik je otprilike jednak Sunčevom prividnom prečniku, pola stepena. To znači da do pomračenja može doći samo kada razmak između Razmakcentra Mesecevog diska i centra Sunčevog diska iznosi manje od 0,5°. Kada čitav događaj posmatramo sa Zemlje, ali iz ravni ekliptike, tj. sa mesta na koje Sunčevi zraci padaju pod pravim uglom, onda će Mesec zakloniti Sunce kada je centar njegovog diska udaljen od ravni ekliptike (centra Sunčevog diska) manje od 0,5° .

Ali za stanovnike polarnih oblasti Zemlje taj dan će proći kao i svaki drugi jer Mesečeva senka ni blizu ne dopire do njih. Za Eskime Mesec je suviše nisko da bi im zaklonio Sunce i oni moraju da čekaju drugu priliku.

Ta prilika nastaje onda kada, uz ispunjenje ostalih uslova, Mesec dospe u tačku 1,5° iznad ravni ekliptike.

Naravno, za pomračenje Sunca na krajnjim jugu Zemlje Mesec treba da se nađe najviše 1,5° južno od ravni ekliptike.

Ni odnosni čvor Meseca ne mora da bude usmeren tačno ka Suncu da bi došlo do pomračenja. On može da se nalazi sa jedne ili druge strane zamišljene prave koja spaja Zemlju i Sunce i to najviše 16,5°. Naime tek tada će Mesec moći da prividno dodirne Sunce čak ako je udaljen od ravni ekliptike za 1,5°.

Na crtežu dole položaj A je početak pomračenja posmatrano iz ravni ekliptike, a položaj B početak pomračenja posmatrano sa krajnjeg severa Zemlje (jasno je da se ta dva događaje ne dešavaju istovremeno).

Broj pomračenja

Znači zona pomračenja Sunca iznosi po 16,6° sa svake strane čvora tj. ukupno 33° . Ako se Sunce nalazi negde izvan ove zone do pomračenja ne može doci. Naša zvezda za jedan dan pređe (prividno) put po ekliptici nešto manje od 1° što znači da će zonu pomračenja preći za oko 34 dana. U ovih 34 dana Mesec načini više od jednog punog kruga oko Zemlje i pri tome bar jenom, a najviše dva puta uđe u fazu mladine (mladog Meseca). Znači, kad se steknu opisani uslovi mora doći najmanje do jednog pomračenja Sunca. Za oko pola godine drugi Mesečev čvor će takođe dospeti u položaj za pomračenje tako da se i tada mora dogoditi bar jedno (najviše dva) pomračenje.

Izlazi da se godišnje dogodi najmanje dva pomračenja Sunca. A najviše?

Ako pomislite da ih je najviše četiri varate se. Ponekad se dogodi da u jednoj godini bude i pet pomračenja Sunca. Stvar je u kretanju čvorova. Rekli smo da se linija čvorova kreće u susret Suncu (suprotno od prividnog kretanja Sunca oko Zemlje) i zbog toga se nekada dogodi da jedan čvor dospe i po drugi put u toku godine u položaj pogodan za pomračenje.

Za godinu dana linija čvorova načini zakret od 19,355° (u susret Suncu) i zbog toga kroz jedan isti čvor Sunce prodje za 346,62 dana (drakonistička, ili eklipsna godina).

Ako do prvog pomračenja dođe početkom januara (položaj A) drugo pomračenje kod istog čvora može da se dogodi prilikom sledećeg mladog Meseca, znači 29,5 dana kasnije. Zatim u junu opet postoje uslovi za dva pomračenja, ali kod drugog čvora (B). Krajem godine, posle 346,62 dana, Sunce ponovo ulazi u prvi čvor (C) kada se opet stvaraju uslovi za novo pomračenje i to peto po redu. Od prvog pomračenja pa do petog proći će 12 sinodičkih meseci (12 mladina), a to je 354 dana. Ostalo je još samo nekoliko dana do sledeće godine i za šesto pomračenje u istoj godini više nema vremena.