O stećcima ukratko

Stećak je naziv za srednjevjekovne nadgrobne spomenike koji leže rasuti po Bosni i Hercegovini i pograničnim krajevima. Oko 60.000 se nalazi u granicama BiH, pretežno u istočnoj Hercegovini, a ostatak od 10.000 se nalazi u Srbiji, Crnoj Gori i Hrvatskoj. Pojavili su se u 11. vijeku, a dostigli vrhunac u 14. i 15. vijeku. Prestali su se izrađivati početkom turske okupacije. Njihove najznačajnije karakteristike su dekorativni motivi. Spirale, arkade, rozete, listovi loze i grožđa, sunca i polumjeseca su među motivima koji se najčešće pojavljuju. Figuralne motive uključuju povorke jelena, igranje kola, lova. Najpoznatiji figuralni motive je iz istočne Hercegovine i predstavlja čovjeka sa podignutom desnom rukom. Neki arheolozi koji proučavaju stećke smatraju da je podignuta ruka znak zakletve ili vjernosti.

Eksplozija supernove zvijezde iz 1054. godine

Zapisi kineskih astronoma - astrologa govore da su u rano jutro pred svitanje 4. jula 1054. godine dvorski astronomi uočili sjajnu zvijezdu u sazviježđu Bika. Oni su tu vrstu zvijezde zvali ''Gostujuća zvijezda'' jer nije bila zabilježena na njihovim zvijezdanim kartama. Tog jutra 4. jula 1054. godine Sunce se nalazilo 36 stepeni istočnije od položaja Supernove.

Danas znamo da je ta sjajna zvijezda zapravo bila eksplozija supernove zvijezde. Supernova predstavlja završnu kataklizmičnu fazu evolucije masivnih zvijezda. Prilikom tekvih eksplozija u kojem se zvijezda gotovo čitava raznese, oslobodi se ogromna količina energija, a sjaj takve eksplozije prevaziđe ukupni sjaj galaksije u kojoj se zvijezda nalazi (galaksije sadrže stotine milijardi zvijezda). Danas se vidi ostatak te ekspodirajuće zvijezde. To je ''Maglina Rak'' udaljena 6.500 svijetlosnih godina u čijem je središtu njen ostatak, brzorotirajuća zvijezda pulsar.

Hipoteza značenja motiva čovjeka uzdignute ruke

Neki naši arheolozi smatraju da figuralni motiv iz istočne Hercegovine, čovjeka uzdignute ruke, predstavlja sazviježđe Oriona (čovjek sa uzdignutom rukom) i Sunca (krug) na dan ljetnog solsticij ili ljetne dugodnevnice. Sazviježđe Oriona se izjednačava sa starosrpskim bogom Perunom ili njegovim sinom Jarilom.

Moje mišljenje je drugačije i sadržajnije od predhodnog stava arheologa. Slažem se da je sazviježđe Oriona predstavljeno ljudskom figurom. Ovo sazviježđe su takvim vidjeli i drevni Vavilonci, Egipćani i antički Grci.

Smatram da ovaj motiv na stećcima predstavlja sazviježđe Orion (čovjek sa uzdignutom rukom) i položaj Supernove zvijezde iz 1054.-e godine u sazviježđu Bika (krug), koji je iznad sazviježđa Orion. Motiv ne predstavlja položaj Sunca u ljetnom solsticiju koji je u to vrijeme bio 16. juna 1054, na položaju na nebeskoj sferi oko 14 stepeni istočnije od današnjeg položaja na dan 21. juna. Jer naši pretci tada nisu poznavali astronomiju kao mi danas. Oni nikako nisu mogli znati u kojem se sazviježđu i blizu kojih zvijezda se Sunce pri dnevnoj svijetlosti tačno nalazilo na dan početka ljeta.

Od položaja Supernove, na nebeskoj sferi tačka ljetnog solsticija je tada bila udaljena oko 19 stepeni istočnije. U slučaju da krug predstavlja položaj Sunca na prvi dan ljeta, na stećcima bi Sunce trebalo biti uklesano sa desne strane uzdignute ruke, odnosno lijeve od nas gledano, a ne između ruke i glave.

Dakle krug ne predstavlja Sunce, nego Supernovu iz 1054.-e godineo kojoj su prvi zapis uradili kinezi i koji su ovu pojavu dugo pratili. Krug predstavlja položaj Supernove na nebu. U danima najvećeg sjaja, Supernova je bila pet puta sjajnija od najvećeg prividnog sjaja planete Venere i 20-ak dana vidljiva i po danu. Na noćnom nebu to je bio izuzetno sjajan i uočljiv objekt, koji je morao ostaviti jak utisak i urezati se duboko u pamćenje i predanje (par stoljeća) naših predaka.

Analizirajući astronomski program planetarijuma na računaru, interesantno je spomenuti da je tog ranog jutra 4. jula 1054. godine, Mjesec male faze prije mladog bio udaljen oko 16 stepeni zapadnije od Supernove. Naredno jutro 5. juna 1054. godine Mjesec je bio udaljen od sjajne Supernove samo 3 stepena zapadno. Položaj Supernove je veoma blizu ekliptike, staze po kojoj se prividno kreću planete i Mjesec. Tako je u narednih 3 mjeseca koliko je Supernova bila vidljiva golim okom polako gubeći u sjaju, Mjesec 3 puta prošao veoma blizu nje.

Danas na mnogim stećcima nalazimo kombinaciju lika Mjeseca male faze i zvijezde blizu jedno drugom. Smatram da je to samo umanjeni prikaz događaja Supernove ali bez tačnog položaja na nebu sazviježđa Orion, odnosno čovjeka sa rukom. Bez prostorne perspektive na nebu. Ovakvo astronomsko tumačenje ovog najpoznatijeg figuralnog motiva sa stećaka, potvrđuje da je tako zabilježen jedan izuzetno rijetki kosmički događaj u vremenu, što je jedinstveni istorijski zapis. Svi ostali simboli i figure na stećcima samo su dekorativni elementi, a ponegdje motivi vjerskog ili zanatlijskog značenja.

Inače u Evropi tog vremena gotovo da nije bilo zapisa o ovoj fenomenalno sjajnoj zvijezdi, što je zaista neshvatljivo. Ali evo, izgleda da su naši pretci taj događaj ovjekovječili u kamenu na svojim nadgrobnim spomenicima. Da nas na taj način za duga vremena potsjećaju na sebe i svoje minule živote.

I na kraju jedna zanimljivost. Velika šizma, raskol pravoslavlja i rimo-katolicizma desio se 16. jula 1054. godine, samo 12 dana (simbolika sa 12 apstola) nakon prvog uočavanja sjajne pojave eksplozije Supernove zvijezde. Izgleda da Supernova nije bila dobar znak za jedinstvo hrišćanstva u vremenima koja su uslijedila.