Svidelo se to nekome ili ne, postoje Srbi koji nisu pravoslavni, isto kao što postoje pravoslavci koji nisu Srbi.

U oktobru ove godine očekuje nas popis stanovništva Republike Srbije. Za nas, ateiste, predstojeći popis je od izuzetnog značaja, iz razloga što će se nakon objavljivanja rezultata popisa videti koliko nas u Srbiji ima.

Prema rezultatima popisa stanovništva Republike Srbije iz 2002. godine, odnos vernika i ateista je sledeći:

Ako izuzmemo neizjašnjene i nepoznate (pošto ih ne možemo svrstati ni na jednu stranu), u Republici Srbiji bi, od onih koji su se izjasnili po pitanju veroispovesti, bilo 99,44% vernika i 0,56% ateista.

Logično je zapitati se kako je moguće da je broj vernika u Srbiji toliko veliki, odnosno broj nereligioznih toliko mali.

Pre svega, Srbima se, od strane Srpske pravoslavne crkve i države, neprekidno nameće pogrešno uverenje da biti Srbin obavezno znači biti pravoslavan, tj. da onaj ko nije pravoslavan ne može biti Srbin, iako su narodnost i veroispovest dve potpuno odvojene kategorije. Svidelo se to nekome ili ne, postoje Srbi koji nisu pravoslavni, isto kao što postoje pravoslavci koji nisu Srbi.

Drugo, postoje mnoge izjave građana da su na popisu 2002. godine popisivači automatski i bez pitanja upisivali „pravoslavan“, naročito kada bi se osoba izjasnila kao Srbin, kao i da nisu dozvoljavali da se upiše „ateista“ ili „nereligiozan“, uz izgovor da „mora religija“. Skoro nikome ko je Srbin nije bilo dozvoljeno da se upiše drugačije nego kao „pravoslavan“. Kao posledica takvih političkih manipulacija, na popisu 2002. godine je broj upisanih pravoslavaca (84,98%) bio za samo 0,42% manji od ukupnog broja Srba, Crnogoraca, Makedonaca, Bugara, Rumuna, Vlaha i Rusa zajedno (85,40%).

Međutim, u stvarnosti stvari stoje potpuno drugačije. Prema Galupovom istraživanju iz 2007/08, u Srbiji ima 45% nereligioznih. Kada se na to doda podatak da 47% školske dece u Srbiji ne pohađa versku nastavu, dolazi se do jasnog zaključka da se broj nereligioznih u Srbiji kreće između 45% i 47%.

Šta su nam konkretno ovakvi rezultati popisa iz 2002. godine doneli?
Doneli su nam, pre svega, kontinuirano kršenje Ustava Republike Srbije od strane same države i njenih organa i ustanova. Član 11 Ustava glasi:

I pored ovako jasnih i nedvosmislenih odredbi Ustava, mi danas imamo: Ministarstvo vera Republike Srbije, versku nastavu u državnim obrazovnim ustanovama, versku službu u Vojsci Srbije, verske praznike za državne, krsne slave državnih ustanova i jedinica lokalne samouprave, vladiku SPC-a na mestu predsednika Saveta Republičke radiodifuzne agencije, obavezne doplatne poštanske marke za izgradnju Hrama Svetog Save, neustavan Zakon o crkvama i verskim zajednicama, neustavan Zakon o državnim i drugim praznicima u Republici Srbiji itd.

Drugo, i za većinu građana mnogo bitnije, doneli su nam ogromna davanja iz bužeta Republike Srbije, AP Vojvodine i jedinica lokalne samouprave za crkve i verske zajednice, mahom za SPC. Prema podacima Centra za razvoj neprofitnog sektora, samo u 2009. godini, Srpskoj pravoslavnoj crkvi je iz budžeta Republike Srbije, AP Vojvodine i jedinica lokalne samouprave dato 649.792.706 dinara (oko 7 miliona evra). Zapravo, najveći pojedinačni dobitnik budžetskih sredstava iz linije 481 „dotacije nevladinim organizacijama“ u 2009. godini je Srpska pravoslavna crkva, a sledeći je Crveni krst, koji dobija upola manje. Pri svemu tome, crkve i verske zajednice u Republici Srbiji oslobođene su plaćanja poreza.

Ovako velika budžetska davanja za Srpsku pravoslavnu crkvu, kao i veliki uticaj SPC-a na političke i druge odluke, država pravda (nerealno) velikim brojem pravoslavnih vernika na popisu iz 2002. godine.

Koliki uticaj je SPC ostvarila i kako se zloupotrebljavaju takvi rezultati popisa iz 2002. godine, pokazuju sledeća dva primera.

Na konferenciji za novinare povodom objavljivanja rezultata popisa stanovništva iz 2002. godine, tadašnji ministar vera Republike Srbije Vojislav Milovanović rekao je da veliki broj vernika, čak 95 odsto od ukupnog broja građana, osim što govori o odnosu građana prema veri, predstavlja i obavezu za državu, Vladu i Ministarstvo vera da se staraju o tim građanima. Inicijativu novosadske nevladine organizacije „Forum juris“ za ocenu ustavnosti zakonskih odredbi kojima se verska nastava uvodi u državne škole, Milovanović je ocenio kao neumesnu i kao „teror manjine nad većinom“. Milovanović je istakao da i visok procenat vernika i mali procenat ateista na popisu govore u prilog uvođenju verske nastave u škole.

2008. godine Četvrti opštinski sud u Beogradu osudio je Zorana Petakova na kaznu od 100.000 dinara zbog uvrede vladike bačkog Irineja. Petakov je 2005. godine u emisiji „Klopka“, povodom upada pripadnika Nacionalnog stroja na Filozofski fakultet u Novom Sadu, kritički govorio o ulozi crkve u formiranju ekstremističkih desnih organizacija i tom prilikom četiri vladike (među njima i Irineja) označio kao „četiri jahača apokalipse“. U obrazloženju presude istaknuto je da tvrdnja Petakova predstavlja izuzetno tešku uvredu, jer ona insinuira da vladika lično i kao episkop Srpske pravoslavne crkve ne teži dobru i pobedi dobra, „već zlu i pobedi zla, u smislu hrišćanske estahologije“. Po oceni sudije Miroslava Bošnjaka, takvi vrednosni sudovi Petakova objektivno su mogli da povrede verska osećanja i drugih građana Srbije, koji su, po poslednjem popisu iz 2002. godine, 95 odsto vernici, a 85 odsto pravoslavci. Prilikom izricanja presude, sudija Bošnjak usmeno je obrazložio da uvreda vladike Irineja, koji je „besprekorna ličnost“, predstavlja uvredu za sve hrišćanske vernike, kao i da se i on, „kao sudija i kao kršteno lice“, oseća uvređenim.

Udruženje „Ateisti Srbije“ pokrenulo je kampanju „Popis 2011“, pod sloganom „Ako nisi religiozan, zaboga, reci tako!“

Prvenstveni cilj kampanje je informisanje građana koji nisu vernici zbog čega je važno da se na predstojećem popisu stanovništva izjasne kao nereligiozni, a ne kao pripadnici postojećih (ili nepostojećih) religija. Dosta ljudi koji nisu vernici smatra da je pripadnost određenoj religiji stvar tradicije, što je pogrešno. Verovanje u boga nije stvar tradicije, već religioznosti. Tradicija se održava u kući, a ne na državnom nivou. Takođe, sve je popularnije izjašnjavanje kao „džedaj“, „pastafarijanac“, „guglista“ itd. pod poljem „veroispovest“. Osim trenutne zabave, ovakvi odgovori ne doprinose mnogo dobijanju prave slike stanja (i religioznosti) društva. Podela procenata nereligioznih ostavlja religiozne kao mnogo bitniji izvor glasača, te i dalje omogućava velikim verskim zajednicama ogroman politički uticaj. Umesto značajnog broja nereligioznih, dobija se po nekoliko procenata nereligioznih i po nekoliko procenata netradicionalnih verskih zajednica (džedaji, pastafarijanci, guglisti itd.). Zato se preporučuje svima koji nisu religiozni da se tako i izjasne.

Drugi cilj kampanje je mobilisanje i organizovanje građanstva, radi sprečavanja zloupotreba i manipulacija prilikom samog procesa popisa. U skladu s tim, Udruženje „Ateisti Srbije“ će pred popis organizovati mrežu posmatrača, koji će javljati o svim nepravilnostima, i o tome obavestiti Zavod za statistiku. Takođe, Udruženje „Ateisti Srbije“ će pozvati sve nereligiozne ljude da se prijave na konkurs za instruktore i popisivače.

Svi zainteresovani za učešće u kampanji „Popis 2011“ mogu to učiniti na zvaničnom sajtu kampanje: Popis2011.com i na zvaničnoj Fejsbuk stranici: facebook.com/popis2011com

Autor: Branislav Subotić

Časopis Veliki prasak