Binarni zvezdani sistem sa prenosom mase - umetničko viđenje. Izvor: ESO/M. Kornmesser/S.E. de Mink

Za zvezdu Regulus, ili ti srce prolećnog sazvežđa Lav, se odavno zna da je dvojna. Regulus je sjajna zvezda koju lako uočavamo i golim okom. Za razliku od nje, njen pratioc je sasvim dobro sakriven ne samo od naših pogleda već se nalazi i van opsega svih do sada izgrađenih teleskopa. Uprkos problemima, rezultati skorašnjih istraživanja nam dozvoljavaju da tvrdimo kako smo ipak uspeli u tome, odnosno da smo došli do nekakvih saznanja a u vezi Regulusovog pratioca.

Regulus je sjajna zvezda u sazvežđu Lav. To je lako vidljiva zveda u donjem desnom delu pomenutog sazvežđa. Sjajni objekat na slici ispod Lava je planeta Jupiter. Credit: Till Credner

Astronomija nas uči da zvezde u bliskim dvojnim sistemima imaju međusobno veliki, takoreći sudbinski uticaj na evolutivni tok, pogotovu ako su iste starosti. Takav je slučaj i sa Regulusom, nama relativno bliskom zvezdom na rastojanju od svega nekih 80-tak svetlosnih godina. U vreme kada se još nije znalo za pratioca, ona je za nas predstavljala samo jednu plavo-belu brzo rotirajuću zvezdu glavnog niza. Kako je posmatračka tehnika napredovala, tako su ustanovljene oscilacije položaja Regulusa i koji igra valcer sa svojim nevidljivim pratiocem u 40-to dnevnom ritmu.

Naizgled romantična “igra” pomenutog para zapravo predstavlja veoma složen međusobno uslovljen evolutivni proces. Zvezda veće mase stareći prelazi u stadijum crvenog diva i sve se više širi u okolni prostor. Ukoliko prečnik crvenog diva dovoljno poraste tako da se po veličini približi separaciji para, dolazi do pretakanja mase ali i ugaonog momenta sa masivnijeg člana na manje masivnu zvezdu a koja je u evolutivnoj fazi obične zvezde glavnog evolutivnog niza. Kako prenošenje mase i ugaonog momenta uzmu maha tako dolazi do promene u veličini prečnika orbite. U početku se prečnik sužava da bi se kasnije ponovo počeo širiti. Kada se opisani proces prenošenja završi, imamo za rezultat brzo rotirajuću sjajnu zvezdu i njenog pratioca od koga nije ostalo ništa više osim sasvim ogoljenog jezgra. Posmatrački nalazi grupe istraživača predvođena Daglasom Gijesom sa Univerziteta Džordžija (Sjedinjene Države) nam govore da je to upravo slučaj i sa Regulosom i njegovim za nas nevidljivim pratiocem.

Usrednjen i normalizovan spektar Regulusa (rezultat kombinovanja 786 CFHT/EsPaDOnS i TBL/NARVAL spektara). Tromodelni spektar (ispod Regulusovog spektra) koji je poslužio kao osnova za ukrštanje i obradu spekatra. Credit: Gies et al. 2020

Pomenita grupa astronoma je koristeći se moćnim spektrografima visoke rezolucije instaliranim na Havajima i u Franancuskoj i zahvaljujući postignutom odnosu signal/šum uspela da izdvoji vrlo slabašan signal sa Regulosovog pratioca. Kao što je ranije navedeno, nemoguće je bilo direktno snimiti sam pratioc već se na jedan vešt način izvršilo ukrštanje i obrada velikog broj snimljenih spektara. Trud se isplatio i istraživači su uspeli da u posmatranom objektu pronađu sve očekivane odlike jednog ogoljenog pratioca koji orbitira Regulus. Pratioc je mali i iznosi svega 0,31 dela Sunčeve mase što je više od deset puta manje od samog Reguluas (3,7 Sunčevih masa). Sam pratioc je trenutno vreo sa pretpostavljenih vrlo visokih 20000 stepeni Kelvina i postepeno se hladi što će na kraju dovesti do toga da postane hladni beli patuljak. Regulus i njegov pratioc nam potvrđuju da imamo ispravno shvatanje kako bliski zvezdani parovi utiču jedan na drugog, odnosno možemo proceniti evolutivni razvoj tih parova. Čak šta više, osobine posmatranog para nam ukazuju na to da u vasioni verovatno postoji mnoštvo nama nevidljivih pratioca sjajnih brzo rotirajućih zvezda.

Izvor