Infracrveni teleskop VISTA otkrio ostatke veoma starog globularnog jata

Slika 1. Prastare zvezde, poznatije kao RR Lire su po prvi put otkrivene u centru Mlečnog puta koristeći se ESO-vim infracrvenim teleskopom VISTA. RR Lire predstavljaju vrlo staru populaciju zvezda, starosti preko 10 milijardi godina. Njihovo otkriće ukazuje na to da se centralno ispupčenje Mlečnog puta pojavilo usled spajanja primorodijalnih zvezdanih jata. Te zvezde ujedno mogu predstavljati ostatke najmasivnijih i najstarijih zvezdanih jata u čitavom Mlečnom putu. Izvor slike: ESO (European Southern Observatory).

Tim predvođen Danteom Minitijem (Univerzitet Andres Belo, Santjago, Čile) i Rodrigom Kontrerasom Ramosom (Institut Milenio de Astrofisica, Santjago, Čile) pažljivo proučava centralni deo Mlečnog puta koristeći se posmatranjima infracrvenog teleskopa VISTA koji je sastavni deo ESO-ve VVV pretrage (Variables in the Via Lactea). Posmatrajući infracrvenu svetlost koja je manje podložna slabljenju od strane kosmičke prašine nego što je to slučaj sa vidljivom svetlošću i koristeći se odličnim posmatračkim uslovima ESO-ve Paranal opservatorije, tim je došao u mogućnost da jasnije nego ikada ranije sagleda gore navedeni region. Istraživanjem jezgra Mlečnog puta je otkriveno na desetine promenljivih zvezda tipa RR Lira koje su ranije bile nepoznate.

Galaksija Mlečni put ima veoma gusto jezgro sa mnoštvom objekata. Ta osobina je zajednička sa mnogim drugim galaksijama s tim što je jezgro naše galaksije jedinstveno po tome što nam je dovoljno blizu i omogućuje detaljno istraživanje. Otkriće gore navedenih promenljivih je značajno jer astronomima pruža mogućnost da se odluče između dve glavne teorije u vezi načina na koji se formira centralno ispupčenje neke galaksije (1).

Promenljive zvezde RR Lire se obično nalaze u gustim globularnim jatima i pulsiraju veoma pravilno. Posmatrajući trajanje ciklusa pulsacije tokom pojačavanja i slabljenja sjaja, uz merenje jačine sjaja astronomi su u mogućnosti da odrede koliko su navedene zvezde udaljene od nas (2).

Nažalost, ove inače odlične indikatore razdaljine često zasene mlađe, sjajnije zvezde dok neke ostaju skrivene u oblaku prašine. Iz gore navedenih razloga nije bilo moguće otkriti RR Lire u izuzetno prenatrpanom jezgru Mlečnog puta. Najzad, pokretanjem VVV pretrage u infracrvenom području se konačno došlo u mogućnost da se RR Lire otkriju i u središtu Galaksije. I pored pristupa podacima infracrvenih posmatranja, astronomi su smatrali da je potraga za gore navedenim promenljivama beznadežna u tako gustom zvezdanom polju koje je uz to krcato sjajnim zvezdama.

Ipak, veliki uloženi trud tokom pretraga je dao rezultate i konačno je otkriveno desetak zvezda RR Lira. Navedeno otkriće ukazuje na to da su ostaci prastarih globularnih jata raštrkani u centralnom Galaktičkom ispupčenju.

Rodrigo Kontreras donosi zaključak da otkriće zvezda RR Lira u centru Mlečnog puta ima važnu posledicu po pitanju formiranja galaktičkog jezgra. Dokazi podržavaju scenario po kome je Galaktičko ispupčenje nastalo spajanjem nekolicine globularnih jata.

Teorija po kojoj se ispupčenje stvorilo spajanjem globularnih jata je u sukobu sa hipotezom po kojoj je ubrzana akrecija gasa dovela do pojave ispupčenja. Otkriće RR Lira, koje se gotovo uvek pojavljuju u globularnim jatima, je snažan dokaz da se deo centralnog Galaktičkog ispupčenja u kome se nalaze navedene promenljive formirao spajanjem. Šire posmatrano, i druga slična galaktička ispupčenja su se formirala na isti takav način.

Ne samo da su RR Lire moćne u pogledu dokazivanja neke teorije o galaktičkoj evoluciji već su one i svojom starošću od preko 10 milijardi godina jedva vidljivi ali postojan ostatak najstarijih i najmasivnijih zvezdanih jata unutar Mlečnog puta.

Dodatna pojašnjenja:

(1) Centralno Galaktičko ispupčenje je kompaktna tvorevina u unutrašnjosti Mlečnog puta (i drugih galaksija) prostire se na oko 400 svetlosnih godina.

(2) Zvezde RR Lira se slično ponašaju poput drugih pravilno promenljivih kakve su cefeide. Postoji jednostavna relacija koja povezuje brzinu pulsacija i sjaj promenljive: ukoliko zvezda sporije pulsira (duži period pulsacije) tada je ona i zvezda sa većim apsolutnim sjajem. Opisana relacija perioda pulsacije i luminoznosti se može iskoristiti u svrhu određivanja razdaljine do posmatrane RR Lire a na osnovu merenog trajanja periode i njenog prividnog sjaja.

Izvor:

http://www.eso.org