Svemirski programi ne smeju zavisiti
od pojedinaca poput Maska
Trenutno zaoštravanje odnosa između američkog predsednika Donalda Trampa i Ilona Maska, praćeno Trampovom najavom da bi država mogla prekinuti podršku Maskovim kompanijama, poput SpaceX-a, baca senku na budućnost američkog svemirskog programa, uključujući i planirani povratak na Mesec kroz NASA-in Artemis program.
Ovaj sukob, koji je eskalirao kroz javne prepirke na društvenim mrežama, gde je Tramp nazvao Maska "ludim" i zapretio raskidom vladinih ugovora, dok je Mask uzvratio najavom o povlačenju svemirskog broda Dragon iz upotrebe, ozbiljno ugrožava stabilnost svemirskih inicijativa SAD-a. Kina, koja je najavila slanje čoveka na Mesec do 2030. godine, sigurno sa zadovoljstvom posmatra ovaj razvoj situacije, jer unutrašnji sukobi u američkom svemirskom sektoru povećavaju njene šanse da u 21. veku pretekne SAD i prva postigne ovaj cilj.
Slika: Ostaje nam da vidimo gde će odvesti povratak na Mese sukob Trampa i Maska.
Ilon Mask i njegova kompanija SpaceX nesumnjivo su doneli značajne inovacije u svemirsku industriju, poput razvoja višekratno upotrebljivih raketa i smanjenja troškova lansiranja, što je omogućilo NASA-i da se osloni na SpaceX za misije poput snabdevanja Međunarodne svemirske stanice (ISS/MKS) i transport astronauta. Međutim, Maskova uloga, iako trenutno značajna, može se posmatrati kao prolazna pojava u široj istoriji svemirskih istraživanja. Istorijski gledano, velika imena poput Sergeja Koroljeva, koji je predvodio sovjetski svemirski program, ili Vernera fon Brauna, ključnog za američke uspehe u Apolo programu, bila su važna, ali nisu bila nezamenjiva. Svemirski programi su se razvijali zahvaljujući kolektivnom radu timova inženjera, naučnika i stručnjaka, uz snažnu podršku državnih institucija. Na primer, NASIN program istraživanja planeta, uključujući misije rovera na Marsu, postiže izuzetne rezultate bez oslanjanja na jedno harizmatično ime, već kroz institucionalnu snagu i dugoročno planiranje.
SpaceX-ov značaj za Artemis program, koji predviđa povratak američkih astronauta na Mesec 2027. godine (mada je sada jasno da je taj rok nedosrtižan), ne može se zanemariti, jer je kompanija zadužena za razvoj lunarnih landera. Međutim, Trampova pretnja raskidom ugovora sa SpaceX-om, ako se ostvari, mogla bi ozbiljno ugroziti ove planove, posebno jer alternative poput Boingovog Starlinera trenutno nisu u funkciji zbog tehničkih problema. Ovo bi moglo primorati NASA-u da se osloni na druge partnere, poput Rusije za snabdevanje ISS-a, što bi bilo strateški i politički problematično. S druge strane, Trampova administracija pokazuje interes za preusmeravanje fokusa sa Meseca na Mars, što je u skladu sa Maskovim ličnim ciljevima, ali budžetski predlozi za 2026. godinu, koji uključuju smanjenje NASA-inog budžeta za 6 milijardi dolara i ukidanje ključnih delova Artemis programa (poput rakete SLS i kapsule Orion), ukazuju na lutanje i prepreke za lunarne misije.
Kina, s druge strane, sistematski napreduje ka svom cilju slanja čoveka na Mesec do 2030. godine, oslanjajući se na snažnu državnu podršku i dugoročne planove, što je u skladu sa njihovim širim strateškim pristupom razvoju, uključujući investicije u nuklearnu energiju, kvantno računarstvo i druge vrhunske tehnologije. Ovaj pristup omogućava Kini da izbegne zavisnost od pojedinaca ili privatnih kompanija, za razliku od SAD-a, gde trenutni sukob između Trampa i Maska stvara nesigurnost. Ako se nesuglasice nastave, a američki svemirski program dodatno oslabi smanjenjem budžeta ili gubitkom ključnih partnera poput SpaceX-a, Kina bi mogla iskoristiti ovu priliku da preuzme vođstvo u trci za Mesec, čime bi postala prva zemlja u 21. veku koja je poslala čoveka na lunarnu površinu. Evropa koja je imala saradnju u svemirskim istraživanjima sa Kinom, bi mogalo da razmotri ozbiljnu saradnju sa Kinom.
Ovaj sukob dodatno naglašava ranjivost svemirskog programa koji previše zavisi od privatnih kompanija i harizmatičnih pojedinaca poput Maska. Dok su privatne kompanije poput SpaceX-a donele inovacije, one su podložne tržišnim fluktuacijama, ličnim vizijama svojih osnivača i političkim promenama, što može ugroziti dugoročne ciljeve svemirskog istraživanja. Nasuprot tome, državne institucije poput NASA-e ili kineske CNSA imaju kapacitet za koordinaciju, stabilno finansiranje i međunarodnu saradnju, što je ključno za projekte poput povratka na Mesec ili budućih misija na Mars. Na primer, NASA-ina saradnja sa Japanom na Artemis programu, uključujući planove za uključivanje japanskih astronauta, pokazuje snagu državne organizacije u globalnom kontekstu.
Iako je Muskov doprinos značajan, svemirski program ne sme zavisiti od pojedinca ili privatne kompanije. Trenutni sukob sa Trampom i pretnje raskidom ugovora stavljaju pod znak pitanja američki povratak na Mesec, dok Kina koristi ovu nesigurnost za jačanje svojih šansi da prva u 21. veku pošalje čoveka na Mesec. Povratak na Mesec i dalje ostaje izvodljiv, ali zahteva širu viziju i saradnju koja prevazilazi trenutne političke i lične sukobe, uz snažnu državnu podršku kao ključni pokretač.
KOJI TELESKOP DA KUPIM?
