3. avgust 2009.
Astronomija

Krajem 1995. godine naučnici su širokougaonom kamerom napravili 342 fotografije koje su zatim objedinili u jednu od najpoznatijih astronomskih fotografija novijeg doba. Ona predstavlja najudaljeniju oblast u univerzumu, koja se nalazi na rastojanju od oko 12 milijardi svetlosnih godina 

Piše: Nikola Božić

Deep field

Bez obzira da li volimo astronomiju i njome se bavimo, ili ne, neka sazvežđa su nam poznata, a čak možda možemo i da ih prepoznamo. Veliki Medved (Ursa Major) je sigurno jedno od njih. U našoj tradiciji ono je poznato pod imenom Velika Kola i spada u grupu sazvežđa koja na naše, podrućju nikada ne zalaze, tzv cirkumpolarna sazvežđa. 

Međutim, pored svega ovoga, jedan veoma mali region ovog sazvežđa je posebno interesantan. Dva milionita dela celog nema su region u kojima je Hablov svemirski teleskop (Hubble Space Telescope), optički instrument koji nam iz orbite oko Zemlje već 19 godina šalje revolucionarne snimke, fotografisao oko 3000 veoma mladih galaksija. 

Krajem 1995. godine naučnici su širokougaonom kamerom napravili 342 fotografije koje su zatim objedinili u jednu od najpoznatijih astronomskih fotografija novijeg doba. Ona predstavlja najudaljeniju oblast u univerzumu, koja se nalazi na rastojanju od oko 12 milijardi svetlosnih godina (svetlosna godina je rastojanje koje svetlost pređe toko jedne godine), koju je čovek do sada video. Ova fotografija je danas prepoznatljiv simbol proučavanja rane faze nastanka svemira.

Putovanje kroz vreme

Kako je ovo moguće ako su fotografije nastale pre svega 14 godina? Ovo putovanje kroz vreme nam je omogućila teorija relativnosti koja kaže da je brzina svetlosti maksimalna brzina kretanja u svemiru. Upravo zbog toga imamo slučaj da što dalje prostorno gledamo u kosmos, to zalazimo u ranije faze njegovog postojanja. Tako da, dok gledamo u Sunce, mi ga u stvari vidimo kako je ono iygledalo pre oko 8 minuta, jer toliko svetlost putuje do Zemlje. 

U slučaju Dubokog polja, smo pogledali unazad čitavih 12 milijardi godina ili na oko milijardu (ili malo više) godina nakon Velikog praska (Big Bang), događaja u kojem je nastao čitav univerzum. 

Upravo zbog ovoga je ovaj snimak očaravajući. Daje nam priliku da se zagledamo daleko od nas, ali i daleko u prošlost, mnogo pre nastanka Sunčevog sistema, u vreme kada su mnoge galaksije u nastajanju. 

Kako bi fotografija Dubokog polja bila kvalitetna i odgovarala daljim naučnim istraživanjima bilo je važno otkloniti neke probleme i dobro odabrati koje područje neba fotografisati.

Hablov teleskop

„Meta" za fotografisanje je morala biti visoko iznada galaktičkog ekvatora Mlečnog puta, kako prašina i drugi ometajući materijali iz ravni galaktičkog ekvatora ne bi uticali na kvalitet snimka. Bilo je važno ibeći delove neba u kojima postoje sjajni izvori ne samo u vidljivom delu spektra već i u drugim delovima, kako nam ne bi „zasenili" udaljene objekte koje hoćemo da vidimo. I na kraju važno je bilo da to ne budu delovi neba kojima će prividno proći Zemlja ili Mesec i time tokom snimanja zakloniti posmatrano polje. 

Dvadesetak polja je ispunjavalo navedene uslove, od kojih je odabrano tri najpodobnijih, i sva tri u Velikom Medvedu. Jedan od ova tri potencijalna polja za snimanje su odbačena jer su tokom radio posmatranja uočeni jaki izvori u njemu. Između poslednja dva kandidata odlučeno je na osnovu broja zvezda za upoređivanje i navođenje tokom snimanja, kako bi snimci bili što kvalitetniji. 

Posle ovoliko priprema i velikog broja snimaka dobijena je ova čuvena fotografija. Ona je međutim pored sve navedenog donela i još neka veoma važna naučna otkrića. Veliki broj različitih tipova galaksija u raznim fazama nastajanja omogućio je da se sklopi slika o evoluciji galaksija i nastajanju zvezda u njima. Broj nepravilnih galaksija je mnogo veći nego u današnjem okruženju, što je posledica većeg broja sudara i spajanja galaksija, pošto je svemir bio mnogo manjih dimenzija nego danas.

Sazvežđe Veliki medved

Broj zvezda u prvom planu na ovom snimku je mali, što je bilo značajno za prihvatanje i odbacivanje pojedinih teorijskih modela koji se bave objašnjavanjem tamne materije, materije za koju se zna da postoji ali nije lako vidljiva. Jedna od tih teorija je predviđala postojanje velikog broja masivnih ali tamnih objekata poput crvenih patuljaka i planeta u spoljnjim delovima galaksija. Ovi snimci nisu pokazali postojanje značajnog broja ovakvih objekata. 

Iako načinjeni pre skoro 15 godina, ovi snimci i dalje otvaraju mnoga pitanja, na koja se traže odgovori, koji će kada butu dati usmeriti razvoj kosmologije u narednim godinama. 

Sledeći put kada pogledate ka nebu i na njemu prepoznate neko sazvežđe znajte da se iza njga pruža prostranstvo sa velikim brojem objekata. Prostranstvo koje nas vodi sve dalje u prošlost. Prostranstvo koje skriva još tajni, ali i daje nove inspiracije. 

Dakle nije to samo Ursa Major.

Izvor: http://www.b92.net/zivot/nauka.php?nav_id=374292

***