Slovačka je postala kooperativni član Evropske kosmičke agencije (ESA), dok se Bugarska sprema da zakuca na njena vrata. Da li to može biti novi signal Beogradu da Srbija ponovo razmotri opcije saradnje sa ESA-om i trasira svoju kosmičku budućnost?
Ministar za edukaciju, nauke, istraživanja i sport Slovačke Juraj Draksler (Draxler) je izjavio da će učlanjenjem u ESA-u ova država imati pristup stratetškim informacijama u sferi razvoja satelitskih tehnologija koje mogu biti upotrebljene za razvoj novih proizvoda i servisnih sistema.
Godišnje, Slovačku će članstvo kao kooperatvine članice ESA-e koštati oko 1,4 miliona eura. Očekuje se da će 85% od tog novca biti vraćeno Slovačkoj ekonomiji preko projekata u kojima će učestvovati njeni naučnici.
Prema statutu ESA-e iz marta 2001, proces stalnog učlanjenja jedne države u ESA-u se sastoji od tri koraka koji imaju akronime - CA, ECS i PECS. Država prvo potpisuje Ugovor o saradnji (CA-Cooperation Agreement) sa ESA-om. Slovačka je CA ugovor poptisala sa ESA-om aprila 2010. Za vreme ove faze, država ima minimalne finansijske obaveze, ali i limitirano užešće u projektima ESA-e.
Ukoliko država želi da saradjuje sa ESA-om na višem nivou, ona potpisuje sa njom tzv. Ugovor o evropskoj državnoj saradnji (European Cooperating State Agreement - ECS). Ovim ECS ugovorom, kompanije i naučno-istraživačke institucije države mogu da punopravno saradjuju u izradi aprature i sistema kosmičkih aparata. Takodje, država u status ECS može da aktivno saradjuje u svim programima ESA-e, sa izuzetkom Programa istraživanja baznih tehnologija (The Basic Technology Research Programme). Njeno finaninsijsko učešće je normalno u ovoj fazi veće, ali još uvek daleko manje od doprinosa stalnih članica. Slovačka je upravo 15. Decembra 2014. Sa ESA-om potpisala ugovor ESC i postala korak bliže punopravnom članstvu.
Poslednji stepen je PECS (Plan za evropsku kooperativnu državu - Plan For European Cooperating State). PECS traje pet godina i ima za cilj da razvije ili poboljša kapacitete države u sferama satelitskih i raketno-kosmičkih tehnologija, tako da kada jednom država postane punopravni član može aktivno da učestvuje u programe ESA-e .
Na kraju petogodišnjeg “pripravniučkog” statusa, država ima nekoliko opcija. Ona može da otpočne pregovore oko punopravnog učlanjenja u ESA-u potpisivanjem Konvencije ESA-e (ESA Convention). Druga opcija je da država dobije status posmatrača (Associate Member). Konačno, ukoliko još uvek nije spremna ona može da produži status PECS.
Većina od 11 država koje su se pridružile ESA-i u period izmedju 2004-2007. učestvuju u organizacionoj strukturi ESA-e sa nekim od ova tri statusa. Madjarska je, na primer potpisala CA još aprila 1991, ali je tek 2003. dobila status ECS-a, dok je po treći put produžila svoje PECS članstvo. Očekuje se da će punopravno članstvo u ESA-i potpisati u novembru 2015. Sa druge strane Turska je stupila u fazu CA jula 2004, ali posle deset godina nije napravila pomak prema ECS, dok je put Estonije od faze CA do PECS trajao svega tri godine (2007-2010.). Estonija planira da septembra 2015. postane punopravni član ESA-e. Sa druge strane, iako je pristupila ESA 2004. Slovenija je tek 2008. potpisala CA, ali je zato iz faze ECS u poslednju fazu PECS, u kojoj se nalazi trenutno, prešla za manje od godinu dana (2010.). Pored Slovenije, status PECS imaju još Madjarska, Latvija i Estonija, dok se skupa sa Slovačkom u grupi država koje imaju ECS status nalazi još Litvanija koja je dobila ovja status oktobra 2014. Ostale “države- “posmatrači” - Kipar, Malta, Izrael i Ukrajina nalaze se skupa sa Turskom u grupi CA.
Trenutno, ESA ima 20 punopravnih članica.
Punopravne (označene zatamnjenom bojom) i članice ESA-e u fazama CA, ECS i PECS
Do sada su sve države članice EU, osim Bugarske i Hrvatske potpisale sa ESA ugovor CA. Medjutim, samo je pitanje dana kada će Bugarska, posle nedavnog zelenog svetla iz Parlamenta potpisati CA ugovor sa ESA-om i započeti svoj put ka punopravnom članstvu u Evropskoj kosmičkoj agenciji. Kao ostale države koje su bile deo Varšavskog pakta, Bugarska je od osnivanja krajem 60-ih godina XX veka bila članica organizacije “Interkosmos”. Tada je značajno razvila svoje potencijale posebno u sferi izrade aparature za satellite koji su se bavili praćenjem procesa u jonosferi. Raspadom Sovjetskog Saveza, “Interkosmos” je ugašen, a njene bivše članice su sada u različitim fazama prelaska u ESA-u.
Dok evropske države hrle u ESA-u i vide kosmos kao sferu od strateškog značaja za razvoj nacionalnih naučno-ekonomskih potencijala, šta se za to vreme dešava sa Srbijom?
Kao što je poznato, Srbija ima strateški cilj da jednog dana postane članica EU. Takodje, poznato je da će to biti dug i mukotrpan put, na kome Srbiju čeka mnogo izazova uključujući i one od posebnog nacionalnog značaja. Medjutim, činjenica da Srbija nije članica EU ne predstavlja prepreku na njenom eventualnom angažovanju u ESA-i. Statut ESA-e ne predvidja da država koja nije deo EU ne može biti članica ESA-e.
Kao što smo videli, mehanizmi učlanjenja države u ESA-i su takodje daleko jednostavniji, tako da praktično samo od Srbije, odnosno procene naše Vlade o značaju angažovanja u programima ESA-e zavisi hoćemo li zakucati na njena vrata. Ona su širom otvorena za sve države koje imaju viziju naučno-tehnološkog razvoja u kojoj je kosmička budućnost jedan od ključnih elemenata.
KOJI TELESKOP DA KUPIM?
