Vila sa Nišave
Panorama sićevačke klisure sa vidikovca iz Sićeva. U donjem desnom uglu se vidi brana na Nišavi za MHE Sićevo
Posle oslobođenja od Osmanskog carstva, Srbija u celini se trudila da se primakne što je brže moguće razvijenim Evropskim zemljama. Jedan od ciljeva koji se morao ispuniti na tom putu je bila elektrifikacija Srbije. Hidroenergija, kao primarna energija, vekovima se koristila za dobijanje mehaničke energije, a duže od sto godina i električne energije. U sklopu tih težnji nastalo je deset malih hidroelektrana Elektroprivrede Srbije koje su, svaka za sebe, pravi mali muzeji.
Sve je počelo prvih godina 20. veka kada je mašinski inženjer iz Niša Aćim Stevović po odluci grada Niša i države Srbije, najpre bio angažovan na utvrđivanju osnovnih parametara buduće hidroelektrane, odnosno lokacije na kojoj će biti izgrađena, a potom i na projektovanju brane, kanala i mašinske zgrade.
„Ofertilna licitacija“ za nabavku i montiranje odgovarajuće opreme raspisana je pred kraj 1905. godine Rok za podnošenje ponuda bio je mesec dana. Licitacija je održana 28.01.1906. godine. Firma Siemens-Schuckert Werke iz Nemačke je dala najbolju ponudu i njoj su povereni svi elektromašinski radovi nakon što je Opština grada Niša sa njom potpisala ugovor o izradi i montaži dve Francisove turbine, od po 300 KS (ili 220 kW) sa ručnom i automatskom regulacijom i mogućnošću ugradnje treće istih karakteristika. Ugovor je potpisan marta 1906. godine, a sadržao je i:
„...odredbe o postavljanju generatora snage 250 kW za proizvodnju trofazne struje učestalosti 50 Hz, izgradnju dalekovoda dužine 25 km, projektovanju i podizanju visokonaponske mreže sa trafostanicama, niskonaponske mreže prema urbanističkom planu grada Niša sa 3.000 sijaličnih mesta, kao i postavljanju telegrafskog voda od hidrocentrale do zgrade Opštine u Nišu. Za niskonaponsku mrežu traženo je da napon ne bude viši od 150 volti.”
Istovremeno sa gradnjom centrale, na drvenim stubovima postavljeni su provodnici električne energije napona 8 kV, postavljeno je 10 trafo-stanica sa transformatorima snage 50 kV, tako da su planirani radovi na elektrifikaciji grada Niša bili završeni do kraja avgusta 1908. godine. U gradu Nišu su bile postavljene ulične svetiljke sa krivim nosačima, senilom i ugrađenim sijalicama na svim trafo stanicama, trgovima i raskrsnicama, kao i na svakoj drugoj niskonaponskoj banderi. Sijalice su bile snage od 100w do 150w.
MHE „Sveta Petka“ počela je sa radom 13 godina posle prve Hidroelektrane na svetu izgrađene na reci Nijagari 1895. i bila je prva državna elektrana koja je osvetljavala grad Niš.
„Vila sa Nišave“ kako je iz milošte zovu meštani, počela je sa radom 21.09.908 uz prisustvo najviših državnih i crkvenih vlasti na čelu sa princem prestolonaslednikom Đorđem Karađorđevićem koji je tim povodom pustio centralu u rad.
U momentu puštanja električna struja iz ove hidroelektrane napajala je 3.000 sijalica. Tri godine kasnije struja je počela da se koristi i u niškoj industriji, to jest priključena Predionica pamuka Niške štedionice, onda Automatski mlin Okružne banke, pa Železnička radionica, Pivarsko društvo „Nišavac“. Kasnije su Nišlije, tek oni imućniji, počeli koristiti električnu energiju u svojim domaćinstvima i to je do nekle bio i statusni simbol.
Treći agregat u MHE Sveta Petka je ugradila „Fabrika mašina i livnica Pejić-Stefanović i komp.“ početkom 1927. godine. Ovime je snaga hidrocentrale „Sveta Petka“ podignuta na 750 kW, kolika je i dan danas.
Takođe je zanimljivo pomenuti da elektrana nikada nije stala sa radom i da nikada nije imala nikakvih kvarova i havarija. Od dana puštanja u rad, radi neprekidno.
|
Tip brane
|
Betonski prag u reci
|
|
Visina brane
|
4 metara
|
|
Ukupna snaga turbina
|
3 trubine od 220kW, ukupno 660kW
- Dve Francis turbine, proizvođač „M. Voith Heidenheim“ iz 1908.
- Jedna Pelton turbina - „proizvođač M. Voith Heidenheim“ iz 1931.
|
|
Generatori
|
3 generatora naizmenične trofazne struje od 200kW, ukupne snage 600kW
- Dva generatora „Siemens-Schuckert Werke“ Wien -1908.“
Jedan generator „Siemens-Schuckert“ iz 1927.
|
|
Instalirani protok
|
10.5m3/s
|
|
Projektovana godišnja proizvodnja
|
3.10GWh
|
Geografska lokacija elektrane
Hidroelektrana „Sveta Petka“ je na izlazu iz Gradištanskog kanjona, koji je jedan od četiri dela Sićevačke klisure i deo rečne doline Nišave koji je nastao intenzivnim usecanjem vodotoka u stensku masu južnih padina Svrljiških planina (Pleš i Pernatica) i severnih krajeva Suve planine (Oblik). Objekat elektrane se nalazi na levoj obali Nišave, nadomak međunarodnog magistralnog puta i železničke pruge, Niš-Sofija. Udaljenost elektrane od niša je 22 km, a od Niške Banje 12 km. Na tom mestu međunarodna železnička pruga sa desne obale Nišave prelazi na levu i nakon prolaska kroz četiri tunela napušta Sićevačku klisuru. Sa druge strane reke u odnosu na elektranu, to jest sa desne strane Nišave, od manastira Sveta Petka Ivarica u Gradištanskom kanjonu, prosečen je i napravljen međunarodni put E-80 koji spaja Niš sa Istanbulom preko Sofije. Magistralni put E-80 prolazi kroz 13 tunela, ukupne dužine 1.045m.
Sićevačka klisura je proglašena za Park prirode II kategorije zaštite zbog živopisnih predela, očuvanih geomorfoloških osobina, očuvanim ekosistemom, kao i specifičnom florom i faunom. Ovo mesto krase veoma retke ptice kao što su suri orao, buljina (velika ušara), sivi soko…
Izvori:
Kostić, M., Petković V. (1935). Geologija Istočne Srbije, Janković P. T. (1909). Istorijski razvitak nišavske doline, Vidojković T. Niš i okolina. Geografski i istorijski prikaz, Ćirić, J. (1995). Enciklopedija Niša, Wiki, Od Đetinje do Đerdapa” ZEP, Hidroelektrane ED Jugoistok – Niš“ PD „Jugoistok“, Niš (2011).
KOJI TELESKOP DA KUPIM?
