 |
Rođen oko 780 n.e, umro posle 847 n.e.
Musa al-Kvarizmije rođen u persijskom gradu Khwarizmu(danas gradić Khiwau Uzbekistanu) južno od Aralskog mora [1]. Njegovo ime nam sugeriše da je on bio "Muhamed, sin Mojsijev, otac Jafarov, iz Khwarizma". Vrlo malo se zna o njegovom životu u mladosti, sem da su se njegovi roditelji preselili južno od današnjeg Bagdada. Tačan datum njegovog rođenja i smrti nam nije poznat, ali je prihvaćeno da je stvarao u vreme vladavine kalifa Al-Ma'muna od Bagdada(813-833), a umro oko 840 n.e.
Al-Kvarizmi je bio matematičar, astronom i geograf. Bio je jedan od najvećih ikad rođenih matematičara, otac nekoliko grana i osnovnih pojmova u matematici. Njegovi matematički radovi su bili uticajniji na pomicanje dotadašnjih granica znanja od bilo kojeg drugog srednjevekovnog pisca. Glavni je njegov izuzetni rad o algebri, ne samo zato što je dat u formi sistematizacije, već i zbog razvijanja analitičkih mogućnosti linearnih i kvadratnih jednačina, što ga je učinilo utemeljivačem algebre.
Sama reč algebra izvedena je iz nalova njegovog slavnog dela, knjige "Al-kitab almukhtamar fi hisab al-jabr wa'l-muqabilah", što znači "Zbirka sažetih izračunavanja i njenih ostataka", pisane u vreme njegovog rada u Kući Mudrosti [2]u Bagdadu. Njegova aritmetika predstavlja kompilaciju aritmetičkih pravila za linearne i kvadratne funkcije, elementarnu geometriju kao i za probleme proporcionalnog delenja nasleđenog novca. Rad je bio baziran na znanjima drevnih Vavilonaca od pre dva milenijuma, kao i zapažanjima beleženim u helenskim, hebrejskim i indijskim rukopisima. Praktična priroda ovog dela doveli su do toga da je do danas sačuvano iako su mnoga slična dela zauvek izgubljena.
|
Stranica Al-Kvarizmijeve "Algebre". |
On je objasnio način upotrebe nule, cifre od fundamentalne važnosti [3], razvijene od strane Arapa, a pod snažnim uticajem misli drevne Indije. Tek kada je Fibonacci [4]preveo Al-Kvarizmijeve radove, nula i algebra, nauka "totalno nepoznata do tada" su predstavljeni i evropskoj nauci.
Kao dodatak, razvio je i usavršio indijski sistem cifara, danas poznatije kao arapske brojeve, a uveo i njihov decimalni sistem, razvio neke aritmetičke procedure, uključujući i razlomke. Sistem brojeva se postepeno proširio po celom arapskom svetu, a njegovim prevođenjem u XII veku na latinski jezik, došlo je do širenja njegovog rada i ideja po čitavoj tadašnjoj Evropi. Svi tadašnji prevodi su počinjali sa 'Dixit Algoritmi', što znači "Govorio je Al-Kvarizmi", a odatle je, pogrešnom etimologijom, nastao i današnji izraz prihvaćen u čitavom svetu 'algoritam'[5].
Razvio je detaljne trigonometrijske tablice koje sadrže sinusne funkcije, koje su verovatno nastale ekstrapolacijom Maslam Al-Mađritijevihtangentnih funkcija. Takođe je usavršio geometrijski opis konusnih preseka kao i proračun grešaka, čime je otvorio vrata konceptu diferencijalnog računa. Imao je udela i u merenju prečnika i zapremine Zemlje, koja su vršena po naređenju kalifa Ma'mun Al-Rashida.
Al-Kwarizmi je napisao još jedan značajan rad - astronomske tablice "Sindhind zij". Delo se bazira na poznatim indijskim astronomskim radovima, donešenim u Bagdad oko 770. godine kao poklon indijske političke misije. Postojale su nekad dve verzije Al-Kvarizmijevog rada, pisana na arapskom jezikz ali su, nažalost, obe izgubljene. U X veku arapski matematičar Maslama Al-Mađritije napisao kritiku kraće verzije, a to je na latinski preveo Adelard od Bata[6]. Postoji latinski prevod i druge verzije i oba prevoda su sačuvana. U knjizi se najviše govori o kalendarima, izračunavanju pravog položaja Sunca, Meseca i planeta i sfernoj astronomiji, ima astroloških tablica, izračunavanja paralakse, pomračenja i vidljivosti Meseca.
Njegove astronomske tablice su takođe bile prevedene i na evropske jezika, a kasnije i na kineski.
Mada je čitav njegov astronomski rad bio baziran na podacima uzetim iz radova Indijaca, kao i vrednosti u tablicama, Al-Kvarizmi je morao uticati na kasniji radKlaudija Ptolomeja [7]. Danas ima krater na Mesecu sa njegovim imenom.
Ima mnogo manjih radova, kao dva rada o astrolabu [8]ili o sunčanom časovniku i Jevrejskom kalendaru, zvan "Istikhaj tarikh al-yahud". Napisao je i političku istoriju koja sadrži horoskope poznatih ličnosti toga doba. Napisao je i knjigu o sunčanim časovnicima ali je ona zauvek uništena.
Značajan je njegov rad i u oblasti geografije, knjiga sa mapama naslovljena sa "Kitab Surat-al-Ard", ne samo zato što je izvršio reviziju Ptolomejevog učenja o geografiji, već i stoga što je uradio precizniju mapu tada poznatog sveta. U njoj je bilo obeleženo i ponešto što tada u Evropi nisu ni sanjali da postoji.
Uticaj Al-Kvarizmija na razvoj nauke uopšte, a matematiku, astronomiju i geografiju posebno, dobro je poznat istoriji. Neke od ovih knjiga su bile vrlo brzo prevedene na brojne jezike i do XVI veka su predstavljale udžbenike mnogih univerziteta. Njihov prilaz je bio sistematičan i logičan i nije donosio samo prikaz postojećeg znanja u raznim granama nauke, već je svojom originalnošću obogaćivao istu. Nema sumlje da je slavu obezbedio čak i u stolećima posle svoje smrti.
[U našoj knjizi "Velika otkrića i pronalasci…", koja se nudi na sajtu, čitavo jedno poglavlje je posvećeno velikim matematičarima. Do tada ništa nisam zvao o drevnim matematičarima, a pogotovu o starim egipatskim, kineskim, indijskim, arapskim… Bio sam fasciniran njima, a prvi koga sam zapamtio bio je Al-Kvarizmi…]
[1] Zapravo slano jezero, četvrto po veličini u svetu, danas se nalazi između Uzbekistana i Kazahstana.
[2] Za vreme vladavine (813-833) kalifa al-Ma'munaosnovana je istraživačka i prevodilačka Akademija, gde su uglavnom radili grčki i sirijski hrišćani ali pod patronatom Muslimana. Prevođeni su Euklid, Arhimed,Diofant iz Aleksandrije, Ptolomejev"Almagest" i drugi pametni Grci.
[3] U Egiptu je služila samo da predstavi prazan prostor između dva broja, nikako na njegovom kraju. Kinezi nisu imali simbol za nulu ali pronalazak i korišćene abakusanam sugeriše da im je bila poznata njena svrha i namena kao broja. Maje su imale simbol za nulu ali njeno nedosledno korišćenje ju je činilo prilično beskorisnom pri računu.
[4] Leonardo Pisano, Leonardo Fibonacciili Leonardo iz Pize, (1170-1240); uveo 10-bazni numerički sistem u modernu Evropu objavljivanjem dela "Liber abaci" 1202. god. Sistem vuče korene još iz doba Sumeraca, Egipćana i Kineza, a korene u Hindu-arapskoj matematici je uhvatio tek u VIII - XI veku.
[5] Veština računanja, četiri osnovne računske operacije.
[6] Engleski skolastičar i filozof i rani tumač arapske nauke. Preveo oko 1120. na latinski arapsku verziju Euklidovih "Elemenata", koja je potom vekovima bila glavni udžbenik geometrije na čitavom Zapadu. Učitelj kralja Henryja II.
[7] Claudius Ptolemæus(85-160 n.e.), aleksandrijski matematičar, astronom i geograf; vodeći naučnik do pojave Kopernika; tvorac geocentričnog sistema; napisao "Veliki zbornik Astronomije" ("Almagest") koji sadrži sva astronomska znanja starog veka.
[8] Tip ranog astronomskog instrumenta, kojim se može izračunati pozicija Sunca i ostalih bliskih zvezda u odnosu na horizont i meridijan.
KOJI TELESKOP DA KUPIM?
