13. septembra 2020. 

Davne 1967. godine bio sam maturant Druge gimnazije u Sarajevu. U to doba je postojala organizacija koja se zvala Pokret „Nauku mladima“. Svaka republika bivše Jugoslavije imala je svoju organizaciju. Aktivnosti su bile usmjerene ka srednjoškolcima. Nakon republičkih takmičenja, slijedilo je savezno takmičenje najuspješnijih takmičara iz svih republika. Tada je ovaj Pokret imao samo četiri discipline: astronomiju, fiziku, hemiju i biologiju. Kasnije se to proširilo na neke dodatne oblasti. Te godine sam bio prvak BiH iz astronomije i po toj osnovi otputovao u Beograd na Saveznu smotru.

Moj rad se zvao „Precesija Zemlje“. Osmislio sam edukativno učilo koje je objašnjavalo kako se odvija sporo kretanje Zemljine ose u prostoru tokom kojeg naša planeta, za oko 25.800 godina, opiše nepravilni krug na nebu. Zemlja se zbog gravitacionih utjecaja Sunca i Mjeseca ponaša kao zvrk. U naše doba, Zemljina osa je usmjerena ka tački koja je veoma blizu zvijezde Sjevernjače. Za 12.000 godina polarna zvijezda će biti Vega, najsjajnija zvijezda u sazviježđu Lire.

Takmičenje se sastojalo od pismenog testa sa nekoliko zadataka iz matematičke astronomije, a nakon toga prezentacije i odbranea rada. Rezultate nismo znali do narednog dana kada su objavljena imena pobjednika. U velikoj sali Doma sindikata u Beogradu, žiriji sastavljeni od eminentnih naučnika i akademika, proglasili su pobjednike u četiri pomenute naučne discipline. Osvojio sam prvo mjesto iz astronomije. U to doba („mračni period“ kako ga zovu negatori svega dobroga iz tog vremena sugerirajući da je ovo što sada živimo “period svjetla”), nas četvoro smo bili na stranicama svih glavnih medija u Jugoslaviji (druga strana Politike npr.), glavni TV dnevnik je objavio višeminutni prilog o takmičenju itd. Danas je to nezamislivo jer je, što u štampi, što na TV stanicama, što na portalima, važnije da li je „Niva depresiva“ raskinula sa momkom, ili je polupismeni lik iz nekog realitija nešto, kao, pametno kazao.

Tako dolazimo do glavnog razloga pisanja ovog teksta. Prije nekih mjesec dana čitam u zagrebačkom Jutarnjem listu zanimljiv tekst o revolucionarnom prodoru u oblasti transplantacije pluća. Tim predvođen profesoricom sa Columbia University, USA, Gordanom Vunjak-Novaković, uspio je „oživiti“ odbačena plućna krila namijenjena transplantaciji. Navedeno je da, u dosadašnjoj praksi, od svih doniranih pluća, samo 20% bude kvalitetno za presađivanje. Ostala propadnu. Tim Gordane Vunjak-Novaković je povezao nekorisna, oštećena pluća, sa krvožilnim sistemom žive svinje i respiratorom, te uspio da ih oživi. I to ne samo jedna pluća, već više njih. Pri tome su životinje ostale žive i živahne. Stručnjaci predviđaju da bi se, uz dodatna istraživanja, moglo koristiti još 20% doniranih pluća koja su odbačena. Slijedeći korak je da se sam pacijent koji čeka transplantaciju, poveže svojim krvožilnim sistemom na oštećena pluća, da ih on hrani, oživi i pripremi za transplantaciju. Pomenuto je da je dr. Gordana Vunjak-Novaković iz Srbije, da je diplomirala hemijsku tehnologiju i u konačnici završila na Columbia University kao biomedicinska inžinjerka.

Meni se ime učinilo poznatim. Rođena 1948. godine kao i ja. S obzirom da posjedujem isječke iz novina iz raznih vremena koji se odnose na moj naučni rad, povremeno bih ih pregledao a ponekad i koristio za potrebe historije astronomije u BiH. Tu vidim, Gordana Vunjak, osvojila kad i ja, prvu nagradu iz hemije. Pomislim, to mora da je ona, čak nalazim očiglednu sličnost njenih fotografija iz ovog vremena sa požutjelim novinskim slikama.

Na internetu, savremenoj Aleksandrijskoj biblioteci, pronašao sam niz tekstova i radova koji se odnose na pomenutu naučnicu. Tu je, naravno, njen mail i pošaljem kratki pozdrav uz objašnjenje da mi se čini da smo se zajedno takmičili prije 53 godine. I dobijem brzi odgovor. Da, ja sam ta osoba. I još kaže, telepatija. Baš neki dan, kaže ona, listam neku privatnu  dokumentaciju i naiđem na stranicu iz Politike. Bila je obostrana radost da se neki životni krugovi na kraju uvijek spoje.

Ono što mi se čini bitnim u ovoj cijeloj priči je činjenica da dvoje mladih uspjelo, na neki način, materijalizovati svoje snove. Gordana Vunjak-Novaković je napravila impresivnu karijeru. Citirana je u preko 39.000 radova što je svrstava među najcitiranije naučnike/ce svih vremena. Moja karijera nije toliko impresivna, ostao sam u BiH i bio utemeljitelj jedne od, u to doba, najvećih amaterskih astronomskih opservatorija na svijetu.

Ovo je samo jedan od dokaza da svako Društvo koje želi napredak, mora cijeniti i najmanje uspjehe mladih. Ono Društvo, čiji sam dio bio, pa makar me zvali „jugonostalgičarom“, to je vrednovalo. Dobio sam novčanu nagradu koja je bila veća od plate mog oca. Jedna nagrada je izvučena iz šešira i pripala meni, sedmodnevno putovanje autobusom u Bugarsku i Tursku, moje prvo putovanje u inostranstvo. Konačno, zahvaljujući tom takmičenju, dobio sam inspiraciju i odskočnu dasku za moj ozbiljniji astronomski rad. Tako sam, između ostalog, imao priliku da se obratim pozdravnim govorom učesnicima Svjetskog kongresa međunarodne astronautičke federacije, upoznao astronaute Apolla 11, bio počasni gost tokom svih popratnih aktivnosti prilikom dodjele Nobelovih nagrada 1982. godine, itd.

Danas, na žalost, mladi u BiH nemaju mogućnosti kao mi nekada. Osim kada napuste ovu intelektualnu tamnicu, u kojoj živimo, i potraže svoje šanse i naučne perspektive u velikom svijetu, ispod tuđeg neba.  Ipak, mi koji smo još uvijek tu, trebamo istrajati u podsticanju i promoviranju pravih i trajnih vrijednosti, bez obzira što se to ponekad čini uzaludno.

Sa dozvolom autora preuzeto sa: NOMAD