Danas, 10.9.2025. NASA je održala konferenciju za štampu na kojoj iznela da su, nakon jednogodišnjeg naučnog pregleda, nalazi rovera Perseverance u krateru Jezero doveli do najjasnijih do sada pronađenih potencijalnih znakova drevnog mikrobnog života na Marsu, iako je za definitivnu potvrdu neophodan povratak uzoraka na Zemlju. Youtube snimak možete videti OVDE a naš izveštaj na osnovu konferencije za štampu sledi u nastavku::
Perseverance: Misija u drevno jezero
NASA-in rover Perseverance je 2021. godine sleteo u marsovski krater Jezero). Krater Jezero je dobio ime po opštini Jezero, koja je odlukom Skupštine Republike Srpske osnovana 1996. god. Ova lokacija je pažljivo odabrana kao najbolje mesto za ispunjavanje ciljeva misije Mars 2020: traženje znakova drevnog života na Marsu i prikupljanje uzoraka stena za budući povratak na Zemlju.
Jezero je izabrano jer predstavlja jedan od najstarijih terena na Marsu, sadržeći stene koje datiraju iz vremena kada se život tek pojavljivao na Zemlji i kada je možda postojao i na Marsu. Ono što je ključno, krater Jezero je nesumnjivo bio lokacija drevnog jezera, o čemu svedoče dve rečne doline koje ulaze u krater i jedna rečna dolina kroz koju je voda isticala iz njega.
Nasin rover Perseverance na dnu kratera Jezero na Marsu, istražuje drevno korito.
Tokom prve četiri godine misije, Perseverance je istraživao tri glavna geološka područja unutar kratera:
- "Crater flow": Mesto sletanja rovera, sa magmatskim stenama koje su bile u interakciji sa vodom i čuvaju mikrookruženja pogodna za život.
- "Western sand": Sedimentne stene iz drevnih terena, nastale u dugotrajnom i stabilnom okruženju jezerske delte i reke.
- "Margin unit": Niz magmatskih stena bogatih karbonatnim mineralima.
Neretva Vallis: Tragovima drevne reke
Rekonstrukcija drevnog Marsa pre 3,5 milijardi godina
Nakon istraživanja "margin unit"-a, rover je dobio priliku da prođe kroz Neretva Vallis (dolina/kanal). Ova dolina se opisuje kao "pritoka" (eng. feeder valley) koja se uliva u Jezero. Pre više od 3,5 milijardi godina, Neretva Vallis je bila ispunjena rekama koje su nosile blato, pesak i šljunak izvan kratera u jezero unutar kratera Jezero. Ovo energično okruženje je verovatno bilo povremeno prekidano mirnijim periodima, kada bi se voda nakupljala, stvarajući jezersko okruženje niske energije pogodno za taloženje.
Nastavak istraživanja Neretva Vallisa omogućio je prikupljanje više podataka sa ove lokacije i bolje razumevanje okruženja u kojem su ove stene deponovane. Upravo ovde, u formaciji nazvanoj Bright Angel (Svetli Anđeo), Perseverance je napravio najuzbudljivije otkriće.
Otkriće "Leopardovih pega" i "Makova semena"
Ilustracija koja pokazuje marsovske stene iz formacije Bright Angel, poznate kao 'leopard-spotted rock'. Jasno se vie tamne, crne tačke ('poppy seeds') i prstenaste strukture sa tamnim obodom ('leopard spots')
U julu prošle godine, Perseverance je pronašao stenu sa "leopardovim pegama". Naučnici su odmah prepoznali njenu jedinstvenost, jer ništa slično ranije nije viđeno na Marsu. Ova stena, nastala pre otprilike 3,5 milijardi godina – u istom periodu kada se pojavljuju i najraniji fosili života na Zemlji – ima tankoslojne, sitnozrnate, rđavo-crvene muljnjake. U ovim muljnjacima uočene su neverovatne karakteristike: tamne, crne tačke koje su nazvali "poppy seeds" (makova semena) i prstenaste strukture sa tamnim obodom, nazvane "leopard spots" (leopardove pege). Ove teksturne karakteristike ukazuju na to da se nešto zaista zanimljivo dogodilo u ovim stenama, verovatno hemijske reakcije koje su se odvijale u vreme njihovog taloženja.
Potraga za organskom materijom: Instrumenti SHERLOC i PIXL
Robotska ruka rovera Perseverance sa instrumentima SHERLOC i PIXL, usmerena ka steni ('Cheyava Falls target' ili 'Bright Angel formation').
Da bi razumeli ove reakcije i da li je organska materija imala ulogu u formiranju teksturnih karakteristika, tim Perseverancea je koristio dva ključna instrumenta na roverovoj ruci:
- SHERLOC (Scanning Habitable Environments with Raman & Luminescence for Organics & Chemicals): Ovaj instrument za detekciju organskih hemikalija korišćen je za analizu crnih tačaka na površini stene. Podaci su otkrili prisustvo G-pojasa (G-band) u Ramanskom spektru, što je indikator organske materije u mulju. Ova pojava je primećena na ciljnom mestu Cheyava Falls i još nekoliko lokacija oko formacije Bright Angel. To je potvrdilo postojanje rđavo-crvenog mulja deponovanog u prisustvu organske materije.
- PIXL (Planetary Instrument for X-ray Lithochemistry): Ovaj instrument je korišćen za analizu hemijskog sastava površine stene. Rezultati su pokazali da je sam mulj bogat gvožđem. Makova semena i obodi leopardovih pega su bogati gvožđem i fosforom. Jezgra leopardovih pega, s druge strane, sadrže kombinacije gvožđa i sumpora. Naučnici veruju da su prisutni minerali vivijanit (mineral koji sadrži gvožđe i fosfor) i grigit (mineral koji sadrži gvožđe i sumpor).
Potencijalni biosignali i budućnost istraživanja
Kada se ovakve teksture i minerali vide na Zemlji, oni su često nusproizvodi mikrobnog metabolizma koji konzumira organsku materiju i stvara minerale. Ovo otkriće je najbliže što smo ikada prišli otkrivanju drevnog života na Marsu. Međutim, važno je naglasiti da je reč o potencijalnom biosignalu – karakteristikama koje mogu imati biološko poreklo, ali zahtevaju dodatne podatke i studije za definitivnu potvrdu.
Postoje i nebiološki načini za stvaranje ovih karakteristika, koje se ne mogu u potpunosti isključiti na osnovu podataka prikupljenih roverom. Na primer, organska materija, gvožđe i sumpor bi mogli da se kombinuju i formiraju minerale ako bi se stena zagrejala. Iako roverovi instrumenti nisu pronašli jasne dokaze o takvom zagrevanju, ova mogućnost ostaje otvorena za dalje istraživanje.
Sledeći koraci
Ključni sledeći korak je povratak uzoraka stena na Zemlju. U laboratorijama na Zemlji, uz pomoć naprednije opreme i detaljnijih analiza, naučnici se nadaju da će definitivno utvrditi da li su ove teksture biološkog ili abiotskog porekla. Proces recenzije (peer review) objavljenog rada, koji je potvrdio validnost početnih nalaza, predstavlja važan korak u naučnom procesu.
NASA je posvećena nastavku istraživanja Marsa i šireg univerzuma, tražeći odgovore na fundamentalna pitanja o životu van Zemlje. Misije poput Europa Clippera (istraživanje Jupiterovog meseca sa potencijalnim okeanom ispod leda) i Dragonflyja (dron na Saturnovom mesecu Titanu, jedinom mestu sa tečnim jezerima na površini u našem solarnom sistemu) su deo ove šire strategije.
Otkrića rovera Perseverance, proizašla iz decenija strateškog planiranja i hiljada naučnika i inženjera, predstavljaju ogroman korak napred. Iako još uvek nemamo konačan odgovor, ova "leopard-spotted" stena sa Marsa je najjasniji potencijalni znak života koji smo ikada pronašli. Svi s nestrpljenjem očekujemo povratak uzoraka kako bismo otključali tajne koje krije drevno jezero Jezero.