 |
|
Narandžasta tačka u centru ove slike predstavlja snažnu eksploziju koja se ponovila nekoliko puta tokom jednog dana — događaj bez presedana u dosadašnjim posmatranjima. Slika, snimljena Ekstremno velikim teleskopom Evropske južne opservatorije (VLT), omogućila je astronomima da utvrde da se eksplozija nije dogodila u Mlečnom putu, već u drugoj galaksiji. Ova eksplozija gama-zraka, nazvana GRB 250702B, prvi put je uočena teleskopima za visokoenergetsko zračenje 2. jula, ali njena lokacija nije bila izvesna. Prikazana slika snimljena je 3. jula VLT-ovom infracrvenom kamerom HAWK-I, koja je precizno odredila položaj izvora. Pokazalo se da je eksplozija smeštena unutar druge galaksije, što je kasnije potvrdio NASA/ESA Habl svemirski teleskop. Predloženi su različiti scenariji kako bi se objasnio ovaj događaj, poput kolapsa masivne zvezde ili zvezde koju je rastrgla crna rupa. Međutim, nijedan od njih ne može u potpunosti objasniti sve uočene osobine eksplozije, osim ako uključeni objekti nisu prilično neobični. Zasluge:ESO/A. Levan, A. Martin-Carrillo i saradnici |
9. septembar 2025.
Astronomi su detektovali eksploziju gama-zraka koja se ponavljala nekoliko puta tokom jednog dana — događaj bez presedana u istoriji posmatranja. Izvor snažnog zračenja otkriven je izvan naše galaksije, a njegov položaj precizno je utvrđen pomoću Ekstremno velikog teleskopa Evropske južne opservatorije (VLT). Eksplozije gama-zraka (GRB) predstavljaju najsnažnije eksplozije u svemiru, a obično nastaju katastrofičnim uništenjem zvezda. Međutim, nijedan poznati scenario ne može u potpunosti da objasni ovu novu GRB, čija prava priroda i dalje ostaje misterija.
Ovaj GRB je „neuporediv sa bilo kojim drugim u 50 godina posmatranja gama-zračenja“, kaže Antonio Martin-Kariljo, astronom sa University College Dublin u Irskoj i koautor studije o ovom signalu, nedavno objavljene u časopisu The Astrophysical Journal Letters.
GRB-ovi su najenergetskije eksplozije u svemiru. Nastaju u katastrofičnim događajima poput smrti masivnih zvezda u moćnim praskovima ili njihovog kidanja od strane crnih rupa. Obično traju od milisekundi do nekoliko minuta, ali ovaj signal — GRB 250702B [1] — trajao je oko jednog dana. „To je 100 do 1000 puta duže od većine GRB-ova“, objašnjava Endru Levan, astronom sa Univerziteta Radboud u Holandiji i koautor studije.
„Još važnije, gama-eksplozije se nikada ne ponavljaju, jer su događaji koji ih proizvode katastrofični i jednokratni,“ ističe Martin-Kariljo. Prvi signal o ovom GRB-u stigao je 2. jula sa Fermi svemirskog teleskopa za gama-zrake NASA-e. Fermi je registrovao ne jednu, već tri eksplozije iz ovog izvora tokom nekoliko sati. Naknadno je otkriveno da je izvor bio aktivan gotovo dan ranije, što je uočio Einstein Probe — svemirski rendgenski teleskop Kineske akademije nauka u saradnji sa Evropskom svemirskom agencijom (ESA) i Institutom Maks Plank za vanzemaljsku fiziku. Ovakav dugotrajan i ponavljajući GRB nikada ranije nije bio primećen.
Ova posmatranja dala su samo približnu lokaciju GRB-a, u pravcu ravni naše galaksije prepune zvezda. Zbog toga se tim obratio VLT-u kako bi precizno utvrdio stvarni izvor. „Pre ovih posmatranja, u zajednici je preovladavalo mišljenje da je ovaj GRB morao poticati iz naše galaksije. VLT je suštinski promenio taj pogled,“ kaže Levan, koji je povezan i sa Univerzitetom u Voričku, Velika Britanija.
Pomoću VLT-ove HAWK-I kamere pronađeni su dokazi da izvor možda pripada drugoj galaksiji. To je kasnije potvrdio NASA/ESA Habl svemirski teleskop. „Naše otkriće je bilo mnogo uzbudljivije: činjenica da je objekat van naše galaksije znači da je mnogo snažniji,“ kaže Martin-Kariljo. Veličina i sjaj galaksije domaćina ukazuju da se ona nalazi na udaljenosti od nekoliko milijardi svetlosnih godina, iako su potrebni dodatni podaci da bi se to preciznije utvrdilo.
Priroda događaja koji je izazvao ovaj GRB i dalje je nepoznata. Jedan mogući scenario jeste kolaps masivne zvezde, pri čemu bi se oslobodila ogromna količina energije. „Ako je ovo masivna zvezda, onda je njen kolaps bio potpuno drugačiji od bilo čega što smo ranije videli,“ kaže Levan, jer bi u tom slučaju GRB trajao svega nekoliko sekundi. Alternativno, zvezdu je mogla rastrgnuti crna rupa, što bi moglo objasniti GRB u trajanju od jednog dana, ali bi dodatna svojstva eksplozije zahtevala i neuobičajenu zvezdu i još neuobičajeniju crnu rupu. [2]
Kako bi saznali više o ovom GRB-u, tim nastavlja da prati posledice eksplozije pomoću različitih teleskopa i instrumenata, uključujući VLT-ov spektrograf X-shooter i svemirski teleskop Džejms Veb, zajednički projekat NASA-e, ESA i Kanadske svemirske agencije. Otkriće da se eksplozija dogodila u drugoj galaksiji ključno je za razumevanje njenog uzroka. „Još uvek ne znamo šta je proizvelo ovaj fenomen, ali smo ovim istraživanjem napravili ogroman korak ka razumevanju ovog izuzetno neobičnog i uzbudljivog objekta,“ zaključuje Martin-Kariljo.
Beleške
[1] Takođe poznat kao GRB 250702BDE. GRB-ovi se imenuju po datumu otkrivanja, uz slovo ako je tog dana otkriveno više eksplozija. B, D i E eksplozije povezane su sa istim objektom.
[2] Autori naginju scenariju u kojem je beli patuljak rastrgnut od strane takozvane crne rupe srednje mase. Beli patuljak je mali, polako ohlađeni ostatak koji ostaje nakon što zvezda slična Suncu umre. Crne rupe srednje mase imaju masu između 100 i 100.000 puta veću od Sunca. Većina poznatih crnih rupa ima znatno veću ili manju masu, pa crne rupe srednje mase ostaju slabo shvaćen tip objekta.
|
Zumiranje u neuobičajeno dugu i ponavljajuću eksploziju Ovaj video približava eksploziju gama-zraka GRB 250702B — snažnu eksploziju koja se ponovila nekoliko puta tokom jednog dana, 2. jula, događaj bez presedana u dosadašnjim posmatranjima. Događaj se odigrao u drugoj galaksiji, ali njegov uzrok i dalje ostaje nepoznat. Video kombinuje snimke dobijene različitim teleskopima u različitim trenucima i na različitim talasnim dužinama. Putovanje počinje širokougaonom slikom neba u vidljivoj svetlosti, a zatim prelazi na infracrvenu svetlost. Video se završava nizom infracrvenih snimaka napravljenih Ekstremno velikim teleskopom ESO-a, koji prikazuju posledice eksplozije, dok izvor bledi između 3. jula (dan nakon eksplozije) i 15. jula. Za više detalja pogledajte: https://www.eso.org/public/news/eso2514/. Zasluge: |